 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
JEOFİZİK YÖNTEMLERLE SU ARAMACILIĞI NASIL YAPILIR?
|
|
Doğru Akım Özdirenç (DAÖ) Yöntemi Su çıkarmak istediğimiz bölgede rasgele sondaj yaparak su çıkarmaya çalışmak yerine jeofizik yöntemlerle suyun kaç metre derinde olduğunu ve en yüksek debi ile nereden çıkarabileceğimizi anlamanın en garantili ve ekonomik yolu DAÖ yöntemidir. Bu yöntemle su %95 üzeri kesinlikte bulunmaktadır. Günümüzde malesef çoğu sondajcı rasgele yöntemlerle su aramakta ve suyu bulsa bile en yüksek debi değerlerine ulaşamamaktadır. DAÖ yönteminde, çakılan elektrotlar ile yere/zemine akım uygulanır ve diğer noktadaki elektrotlar arasında oluşan gerilim farkı ölçülür(Şekil1).Ölçülen gerilim farkı, tüm elektrotlar arasındaki uzaklığa ve ortamın jeolojik yapısına bağlıdır. |
 |
Şekil1 :Akım (A ve B) ve gerilim (M ve N) elektrotları ile arazide oluşturulan ölçü sistemi
Su içeren tabakanın iletkenliği yüksek olacağı için özdirenci diğer tabakalardan farklılık gösterecektir. Bu farklılık bize suyun olduğu yeri bildirir. Düşük özdirenç değeri suya dalalettir. |
Şekil2 : Elektrik aleti ile arazide ölçüm
Şekil 1 de basit mantığı gösterilen elektrik ölçüm tekniği çok kanallı özdirenç aletleriyle (rezistivite cihazı)(Şekil2) çok kısa sürede ve kolayca yapılabilmektedir. Bu ölçümlerin grafiğe işlenmesi ve ters çözüm işlemlerinin(Şekil3) uygulanmasının ardından yer altının iletkenlik yada özdirenç kesiti çıkarılır. (Şekil4) İçerisinde su ihtiva eden katmanın iletkenliği yüksek özdirenci düşük olacaktır. Bu yöntemle suyun kaç metre derinde olduğu kolayca bulunur.
Resimde toprağa saplanan elektrotlar 300 metrede yayıldı ise toprağın 100 m altına kadar bilgi alınır. Yani yüzeydeki yayılım mesafesinin 1/3 ü kadar derinlikten bilgi alınır. Tersten düşünürsek 50 metreden su çıkarma hedefimiz varsa en az 150 m genişlikte elektrod yaymamız gerekir.
Her bir ölçüm sonunda alınan değerlerle aşağıda soldaki grafik oluşturulur. Günümüzdeki çoğu rezistivite aleti sol aşağıdaki grafiği kendi çizer. Sağdaki derinlik hesabı ise karmaşık matematiksel iştemlerle yapılır ancak çeşitli hazır programlarla derinlik hesabı zahmetsizce yapılabilmektedir.
Örneğin sağ aşağıdaki grafiğe dayanarak 17,26 m den sonra su vardır. Özdirencin düşük olduğu yer suyun olduğu yerdir.
Şekil3 : Alınan ölçüm değerlerinin grafiğe işlenmesi ve ters çözüm işleminin uygulanması
Şekil4 : Derinliğe bağlı özdirenç kesiti (IP2WİN gibi çeşitli rezistivite programlarına cihazdan alınan veriler yüklenerek 2D veya 3D yeraltı kesiti çıkarılabilir.)
Fiyatlar hakkıında bilgi alabilmek için JEOFİZİK MÜHENDİSLERİ ODASI ortalama fiyat listesi linkinden incelenebilir. Fiyatlar arama yapılacak alanın genişliği ve kullanılan makineye göre değişiklikler göstermektedir. Listeden "Düşey Elektrik Sondaj (DES) Etütleri (Schlumberger dizilimi) " kısmı fiyat bakımından fikir verecektir.
Bu yöntem arkeolojik çalışmalar, madencilik çalışmaları ve petrol arama gibi pekçok alanda yüksek kesinlikte kullanılır.
Jeofizik Mühendisi Kudret TEKİN evdeteknik.com için yazdı.
Kolay Gelsin.